Historia rękawiczek medycznych

Rękawiczki ochronne są powszechnie dostępne, a ich stosowanie podczas medycznych czynności jest wymagane standardami i procedurami. Ale nie zawsze tak było, a historia rękawiczek i współczesnej aseptyki sięga niewiele ponad 130 lat wstecz [1] – z punktu widzenia historii medycyny to naprawdę niewiele. Jak się upowszechniły, kto je rozpropagował i jak wyglądała historia rękawiczek medycznych? Oto garść ciekawostek na ten temat.

Kto wymyślił rękawiczki ochronne na potrzeby medycyny?

Techniki aseptyki i antyseptyki towarzyszące zabiegom chirurgicznym zostały przyjęte w XIX wieku, jednak konieczność stosowania rękawiczek i masek ochronnych nie została wprowadzona od razu. Zmiany zachodziły stopniowo w miarę upowszechniania środków ochrony osobistej i zwiększania świadomości społecznej w tym zakresie [2].

Pierwsze zastosowanie rękawiczek (wtedy jeszcze skórzanych), na które wskazują źródła, miało miejsce w 1758 roku, gdy dr Johann Waldbaum (1724–1799) użył ich do obrotu płodu podczas zabiegu ginekologicznego [2]. Początkowo użycie rękawic miało chronić przede wszystkim lekarza przed brudem i krwią, nie posiadano wiedzy na temat przyczyn zakażeń, dlatego nie brano pod uwagę dobra pacjenta. Wśród lekarzy postulujących za noszeniem takiej ochrony, znajdował się wiedeński dermatolog Joseph Plenk (1739–1807), sugerował on, że rękawiczki mogą być używane profilaktycznie, chroniąc przed zakażeniem rąk. Z dostępnych źródeł wiadomo też, że dr Ignac Semmelweiss (1818–1865) używał rękawiczek do badania ginekologicznego [1].

Po tym, jak Charles Goodyear w 1839 roku wynalazł technologię produkcji gumy, a w 1844 opatentował proces wulkanizacji, możliwa stała się masowa produkcja gumowych produktów, w tym rękawiczek.

Pierwsze naukowe doniesienia o zaletach z ochrony rąk pochodzą z połowy XIX wieku. W 1848 roku angielski lekarz William Acton wystosował dokument o korzyściach wynikających z użycia gumowych rękawiczek w praktyce lekarskiej; jednak ponieważ postulat ten był skierowany do lekarzy wykonujących sekcje zwłok, nie został rozpowszechniony wśród przedstawicieli innych dyscyplin medycznych [2].

Rękawiczki – historia najnowsza. Od uczulenia do ochrony

Nad tym, kto wymyślił rękawiczki ochronne i kto je upowszechnił, można spekulować, gdyż niewiele wiadomo. Za popularyzatora gumowych rękawiczek do chirurgii uznawany jest William Stewart Halsted, profesor chirurgii w John Hopkins Hospital w Baltimore. W raportach z działalności pisał, że jego instrumentariuszka oraz asystenci używali w trakcie operacji rękawiczek gumowych w celu ochrony przed uczuleniowym działaniem fenolu stosowanego jako antyseptyk. Wiadomo też, że dr Hunter Robb w podręczniku na temat aseptyki również zalecał tego rodzaju ochronę.

Z biegiem czasu rękawiczki stały się coraz szerzej stosowane, ale historia rękawiczek medycznych na tym wcale się nie kończy. Nawet pod koniec XIX wieku chirurdzy nadal nie stosowali ich rutynowo. Dopiero gdy w 1894 roku lipski chirurg Bernard Koening ogłosił w swojej pracy medycznej, że samo przedoperacyjne mycie rąk nie wystarcza do ich dezynfekcji, zaczęto coraz częściej ich używać, choć i tak apel nie został przyjęty przez całe środowisko [2].

W Europie za propagatora stosowania tego typu środków ochrony osobistej uważa się Wernera Zoege-Manteuffla (1857–1926) chirurga z Dorpatu. Ostateczne rozpowszechnienie stosowania rękawiczek w praktyce medycznej nastąpiło w czasie I wojny światowej. W okresie II wojny światowej udoskonalono produkcję i sterylizację gumowych rękawic lekarskich. Niestety po wojnie nastąpiło znaczne zubożenie gospodarki na całym świecie, a problemy produkcyjne sprawiły, że dostępność tych produktów spadła. Braki rękawiczek zmuszały personel medyczny do ich wielokrotnego używania, w wyniku czego okazało się, że dotychczasowe rozwiązania miały wiele wad; zaowocowało to między innymi zmianą technologii produkcji i ulepszeniem rękawiczek.

Rękawiczki – historia a przyszłość

Obecnie z dostępnością rękawiczek nie ma problemu i stanowią one podstawowy element odzieży ochronnej w praktyce medycznej. Dostrzegalny jest rozwój nowych pól zainteresowań badaczy, obejmujących: ograniczenie ryzyka zakażeń szpitalnych u pacjentów, bezpieczeństwo personelu, jakość rękawiczek ze względu na zastosowane materiały oraz czystość mikrobiologiczna i zawartość potencjalnie szkodliwych substancji w materiałach [1]. Historia jednorazowych rękawiczek medycznych nadal jest pisana, technologie są unowocześniane i rozwijane, a rękawiczki medyczne coraz odporniejsze i zapewniające więcej komfortu oraz swobody.

Bibliografia:

1. Hanna Doleżych-Teister, Gajne Martirosian, Czy rękawice są skuteczną barierą dla zakażeń związanych z opieką zdrowotną, Zakażenia XXI wieku 2019;2(3) s. 157–162;

2. Tadeusz Rejmanowski, Rękawiczki lekarskie w zarysie dziejowym. Historia medycyny, Meritum 4/2007

3. Rafał Walas, Historia rękawiczek lekarskich, diabpolmed.pl (12.03.2018);